Blijven morrelen aan definities gaat groene waterstof niet helpen
Het valt nog niet mee om broeikasgasreducties te realiseren met de productie van waterstof in elektrolysers. De technologie is duur en de benodigde elektriciteit vaak ook. Als je überhaupt al een netaansluiting weet te bemachtigen.
Ruim 30% van de elektriciteitsproductie wereldwijd is inmiddels hernieuwbaar. Dat groeit gestaag door. En hoewel kernenergie nauwelijks groeit, heeft ook atoomstroom nog een mooi aandeel van 10%. De productie van emissie-arme elektriciteit gaat dus best lekker.
Met de gestage verduurzaming van de elektriciteitsproductie is ook het verbruik van elektriciteit elk jaar opnieuw iets duurzamer. Een groot deel van ons energieverbruik betreft echter andere energiedragers dan elektriciteit. Verwarmen van gebouwen, rijden, varen en vliegen en produceren van staal, cement en kunststoffen doen we hoofdzakelijk met brandstoffen. Verduurzamen van deze vloeibare, gasvormige en vaste chemische energiedragers is een stuk taaier.
Als we ons totale energieverbruik sneller willen verduurzamen, kunnen we meer doen met de succesvolle verduurzaming in de elektriciteitsproductie. Dat kan door elektrificatie, bijvoorbeeld verbrandingsmotoren vervangen door elektromotoren en gasbranders vervangen door warmtepompen en elektrische boilers. En het kan ook door conversie, elektriciteit benutten om synthetische chemische energiedragers te maken. Elektrolyse van water tot waterstof is de simpelste vorm van conversie.
Terwijl elektrificatie flinke successen boekte, stond de productie van hernieuwbare waterstof de afgelopen jaren volop in de schijnwerpers. Helaas speelden de enthousiaste bubbelblazers van de waterstofhype de afgelopen jaren niets klaar.
Nederland koploper, Duitsland koploper, VS koploper, iedereen koploper
In plaats van te starten met bescheiden projecten, daarvan te leren en gestaag op te schalen waren de aanjagers van de waterstofhype de afgelopen jaren druk om de maatschappij, de politiek en elkaar gek te maken met steeds mooiere Powerpoints over steeds grotere luchtkastelen. De ene intentieverklaring nog groter dan de andere natte wind.
Om koploper in groene waterstof te zijn hoefde de meest ambitieuze regering alleen maar over de brug te komen met schieronbeperkte hoeveelheden gratis geld en gratis infrastructuur.
Omdat de intentieverklaringen met gigawatts per stuk onderhand zo groot waren dat alleen de allergrootste landen van de wereld ze konden dragen, speelde de waterstoflobby de Verenigde Staten uit tegen de hele Europese Unie.
Aan beide kanten van de oceaan kwamen tientallen miljarden aan subsidie beschikbaar.
Aanjagers van de waterstofhype willen helemaal geen groene waterstof
Gratis geld alleen is volgens de lobby niet genoeg. Om koploper te zijn moet je niet alleen miljarden kiepen maar vooral ook niet te moeilijk doen over de herkomst van de elektriciteit die de elektrolysers ingaat. Regulering is immers duur en lastig.
Zonder regulering staat echter het hele bestaansrecht van elektrolyse op losse schroeven. Om bij te dragen aan de reductie van broeikasgasemissies moet de elektriciteit voor elektrolysers ten minste aan deze 3 voorwaarden voldoen:
- Additioneel | Als elektrolysers elektriciteit afnemen van bestaande wind- en zonneparken, is die elektriciteit niet meer beschikbaar voor andere verbruikers. En dat terwijl het totale elektriciteitsverbruik stijgt. Dan veroorzaken de elektrolysers dus extra productie in kolen- en gascentrales. Om dat averechtse effect te voorkomen, moeten voor hernieuwbare waterstof additionele hernieuwbare energieprojecten gerealiseerd zijn.
- Tijdsgebonden | Chemische installaties zoals elektrolysers zijn kostbaar en ze verdienen hun investering alleen terug als ze draaien. Het waait echter niet altijd en soms is het donker. Om te voorkomen dat elektrolysers op fossiele stroom draaien, moet de (additionele) elektriciteitsproductie in tijd overeenkomen met de productie van de waterstof.
- Plaatsgebonden | Een elektrolyser in Nederland die tijdsgebonden elektriciteit afneemt uit een additioneel windpark in Mexico draait alsnog niet op de elektriciteit uit dat windpark. Daarom moet het aannemelijk zijn dat de elektriciteit uit het additionele productieproject de elektrolyser in kwestie kan bereiken. Liefst via een bestaand elektriciteitsnet.
Na jarenlang touwtrekken tussen politici die vatbaar waren voor de lobby en de volwassenen in de kamer kwamen zowel de VS als de EU in 2023 uiteindelijk met ‘definitieve’ definities van de waterstof die in aanmerking kwam voor de miljardensubsidies. Daarin werd de common sense van de 3 minimumvoorwaarden hierboven gelukkig redelijk gerespecteerd, echter met ingroeiperiodes waarin versoepelingen op de additionaliteit en tijdsgebondenheid gelden.
En toen waren ook miljardensubsidies toch niet groot genoeg
De keerzijde van de waterstofmedaille was dat er gedurende de discussie over de voorwaarden aan groene waterstof niemand een schop in de grond durfde te prikken. Van de voorziene leercurve kwam daarmee niets terecht. Inflatie en rente liepen ondertussen op, wat grote energieprojecten alleen maar duurder maakt. De geraamde kostprijs voor waterstof daalt niet langer tot onder de 2 per kilo in 2030, zoals voorgespiegeld, maar loopt juist flink op tot voorbij 10 euro de kilo.
Ook met miljarden aan subsidie is tegen die kostprijs geen afnemer te vinden die gigawatts aan elektrolyse kan benutten. Dus is er geen project. Om de investeringsbeslissingen voor elektrolysers toch weer van de kant te krijgen, morrelen politici zowel in de VS als in de EU opnieuw aan de voorwaarden.
In de VS zijn de voorwaarden aan groene waterstof al versoepeld, in de EU maakt vooral Duitsland zich sterk voor een versoepeling. Bondskanselier Scholz riep begin 2025 op om de ‘excessief strikte‘ definitie los te laten zodat elektrolysers alsnog tot stand komen. Duitsland is in de EU natuurlijk bepalend genoeg om de discussie over de voorwaarden aan groene waterstof te heropenen. Dus de discussie is feitelijk al heropend. En dat zet waterstofontwikkelaars juist opnieuw in de wachtstand. En net als in de afgelopen 5 jaar betekent dat opnieuw uitstel van de start van de leercurve.
Het is lastig om niet terug te denken aan de laatste keer dat een stevig belobbyde SPD-kanselier net voor zijn aftreden nog een enorme stempel drukte op de Europese energiegeschiedenis.
De wereld heeft echt waterstof nodig, en die moet echt groen zijn
In de jaren dat de waterstofsector tijd verspeelde met intenties, Powerpoints en lobby zette de elektrificatie gelukkig gestaag door. Daar vond wel een leercurve plaats. Daarmee is nu duidelijk dat waterstof voor vrachtverkeer niet meer nodig is en dat waterstof er ook voor proceswarmte op lage temperatuur in de industrie niet meer aan te pas komt. Hoe langer de waterstofsector aanklooit, hoe kleiner de rol van waterstof in de energiesector zal zijn.
Stel dat een van de daadwerkelijke intenties achter de megalomane intentieverklaringen zonder plan was om de energietransitie te frustreren dan is dat doel gelukkig maar deels bereikt.
Ook als waterstof beperkt blijft tot het huidige verbruik in de productie van kunstmest en de raffinage gaat het echter nog steeds om enorme volumes. Voor een complete energietransitie is en blijft klimaatneutrale waterstof onmisbaar. Hoe sneller de leercurve voor elektrolyse alsnog op gang komt, hoe betaalbaarder de totale energietransitie zal zijn.
Neem de sector bij de hand totdat deze miljardensubsidies wel aankan
Om de leercurve aan te zwengelen moeten de megalomane Powerpoints naar het archief en de miljardensubsidies terug naar de bank.
In het verleden is gesproken over tenders voor elektrolyseprojecten. Dat is nog steeds een goed idee. Regel als overheid een locatie met een netaansluiting. Laat ontwikkelaars een gedegen plan opstellen en een kostprijs bieden om op de locatie 10-15 jaar lang een elektrolyser van enkele tientallen tot honderden megawatts te exploiteren. De beste aanbieding wint.
Voor dubbeltjes per kilo bouw je niets. Laat de subsidie dus kostendekkend zijn. Met bescheiden projecten is dat betaalbaar.
Verplicht tijd- en plaatsgebondenheid. Additionaliteit kan op deze schaal wachten maar een leercurve aanjagen op basis van continue productie is een dood spoor. Flexibel inspelen op de lokale duurzame elektriciteitsmix is een must.
Garandeer afname. Doe de waterstof desnoods cadeau aan de dichtstbijzijnde ammoniakfabriek of groene raffinaderij.
Organiseer dit nationaal. Dat kan op deze schaal. Het is top als andere landen meedoen maar wacht daar niet op.
CO2-reductie zullen elektrolysers zonder additionaliteit nog niet leveren maar de technologie krijgt ten minste eindelijk de kans zich te bewijzen. Zonder dat de belastingbetaler zich er echt een buil aan kan vallen. Schaal de omvang van de tenders gestaag op. Geef meerdere ontwikkelaars de kans om ervaring op te doen.
Zo gun je de waterstofsector die zichzelf overschreeuwde alsnog de kans om bij het begin te beginnen. En nu goed.
Imagecredit: Dall-e
Oprichter WattisDuurzaam en duurzaamheidsadviseur bij We-Boost Transitions.
- Emissieloos baggeren met elektrisch kraanschip - 20 jan 2025
- Meer autobranden met Oud & Nieuw dan na heel jaar aan laadpaal - 13 jan 2025
- Autoverkeer rijdt relatief goed door in Nederlandse binnensteden - 08 jan 2025
Ontdek meer van WattisDuurzaam.nl
Abonneer je om de nieuwste berichten naar je e-mail te laten verzenden.
Goede ideeën Thijs!
Bij de tijdsgebondenheid ben je echter wel erg streng.
Mij lijkt het voldoende als de eis is dat er elektriciteit wordt gebruikt die duurzaam is opgewekt. Productie hoeft niet gelijktijdig plaats te vinden. Zo houd je de mogelijkheid open om de elektriciteit in een batterij op te slaan en de elektrolyzer meer uren per jaar te laten maken.
Dank! Tussenopslag om de benutting van de elektrolyser te verbeteren is wat mij betreft prima maar daar trek ik dan dezelfde lijn. De opslag moet dan ook additioneel zijn, en de productie van de hernieuwbare elektriciteit en het moment van opslaan moet gelijktijdig zijn. Hetzelfde geldt voor de teruglevering uit de opslag en de inzet van de elektrolyse. Doe je dat niet dan blijft een risico op groenwassen van fossiele elektriciteit bestaan.
Een helder verhaal over de rol van groene waterstof. Weer wat geleerd.