Ook Rekenkamer waarschuwt voor overwinsten bij CO2-opslag
Het CO2-opslagproject Porthos levert voor de klanten die de CO2 aanleveren (Shell, Air Products, ExxonMobil en Air Liquide) een onevenredig grote kans op een hoog rendement, stelt de Algemene Rekenkamer. De betrokken ministers hadden meer aandacht moeten hebben voor de verdeling van de baten tussen de klanten en de schatkist.
In het oorspronkelijk bericht hieronder waarschuwde ik in 2020 al dat het onverstandig was om met de CO2-prijs van destijds (€26/ton) te rekenen. Ook toen was al te voorzien dat de CO2-prijs binnen het Europese emissiehandels-systeem zou oplopen gedurende de 15 jaar dat Porthos CO2-reductie levert. Het is mooi dat Nederlandse staatsbedrijven CO2-opslag faciliteren en dat hiervoor waarschijnlijk geen subsidie nodig is, maar de staat moet ook meeprofiteren in het voorspelbare geval dat CO2-opslag de aangesloten klanten goed geld oplevert. Net als volle olie- en gasvelden hebben ook lege gasvelden tenslotte een waarde. Een waarde die toekomt aan alle Nederlanders. Bovendien ontstaat nu een ongelijk speelveld met Europese concurrenten van Shell, Air Products, ExxonMobil en Air Liquide die geen toegang hebben tot door de staat gefaciliteerde CO2-opslag. Hieronder eerdere berichten over Porthos.
Vanaf 2026 dan toch eindelijk CO2-opslag in Rotterdamse Haven
Projectpartners Gasunie, EBN en Havenbedrijf Rotterdam hebben op woensdag 18 oktober 2023 de definitieve investeringsbeslissing genomen voor de realisatie van het CO2-opslagproject Porthos. Met de bouw van de transport- en opslaginfrastructuur voor CO2 in de Rotterdamse haven is €1,3 mrd gemoeid. De bouw start volgend jaar en het project moet in 2026 operationeel zijn. Vanaf dan gaat jaarlijks 2,5 megaton CO2 niet de lucht maar de zeebodem in. Hieronder eerdere berichten over Porthos. Rekenvoorbeelden hieronder zijn gedateerd. De CO2-prijs is sinds 2020 opgelopen.
RvS staat de bouw van CO2-opslagproject Porthos nu wel toe
De Raad van State (RvS) heeft geoordeeld dat de vergunningen voor de bouw van het CO2-afvang en opslagproject Porthos in stand kunnen blijven. Aanvankelijk was de vergunning afgegeven op basis van de bouwvrijstelling. Die liet stikstofuitstoot als gevolg van bepaalde bouwactiviteiten toe. Deze bouwvrijstelling werd succesvol aangevochten door milieuorganisatie Mobilization for the Environment (MOB). De bouwvrijstelling sneuvelde in november 2022 niet alleen voor Porthos maar voor alle bouwprojecten in Nederland. Daardoor was het aan Porthos om op projectbasis aan te tonen dat de bouw van dit specifieke project geen significante gevolgen heeft voor omliggende Natura 2000-gebieden. MOB was van mening dat ook de projectspecifieke onderbouwing van Porthos niet volstond, maar daarin gaat de Raad van State dus niet mee. Hieronder het originele bericht over de subsidieverlening aan Porthos van 16 november 2020. De rekenvoorbeelden hieronder zijn wat gedateerd. De CO2-prijs is opgelopen tot rond de €90/ton.
Subsidie voor CO2-opslag is nodig, maar waak voor woekerwinsten
De kans dat het grote CO2-afvang en -opslagproject Porthos in de Rotterdamse haven doorgaat, is een stuk gegroeid. De Europese Commissie is bereid om het project met €102 mln te steunen, de Nederlandse staat draagt tot € 1,5 mrd bij.
Porthos is een joint-venture van Havenbedrijf Rotterdam en staatsbedrijven Gasunie en EBN. De intentie is om een infrastructuur te realiseren voor het verzamelen en opslaan van CO2 uit het Rotterdamse havengebied.
In eerste aanzet zullen de in haven gevestigde bedrijven Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell (een deel van) hun CO2-uitstoot afvangen en leveren aan het leidingnet van Porthos. Porthos injecteert het broeikasgas vervolgens in lege gasvelden onder de zeebodem. Via Porthos hopen de projectpartners tussen 2024 en 2039 jaarlijks 2,5 miljoen CO2 uit rookgassen af te vangen en veilig op te bergen onder de Zuid-Hollandse kust.
Afhankelijk van Europees Parlement en Nederlandse subsidies
De Europese Commissie ziet CO2-opslag als belangrijk onderdeel van het Europese klimaatbeleid. Omdat Havenbedrijf Rotterdam samenwerkt met de havens van Antwerpen, Vlissingen, Terneuzen en Gent meent de commissie Porthos met €102 mln te kunnen steunen, als zijnde een Europees project. Het Europees Parlement moet zich daarover nog uitspreken.
De realisatie van het leidingnet en de eindopslag van CO2 vergt volgens het havenbedrijf een investering van in totaal €400 à 500 mln. Welk deel van de investering de projectpartners zelf bereid zijn te dragen is onduidelijk. Het havenbedrijf stelde begin oktober 2020 dat de €102 mln uit Europa ‘de behoefte aan Nederlandse subsidies verkleint’.
De investeringsbeslissing nemen de drie joint-venture partners en de vier launching customers in ieder geval pas in de loop van 2021, nadat bekend is of ook SDE++ gelden zijn toegekend.
Op 16 november 2020 schreef het FD dat de eerste klanten van Porthos samen deze maand waarschijnlijk een aanvraag voor €1,5 mrd aan subsidie indienen. Als die aanvraag succesvol is, kan het snel gaan. In 2024 zou het project al kunnen draaien. Porthos zal daarna tot 2039 elk jaar 2,5 miljoen ton CO2 opbergen. Op de totale uitstoot van de industrie in de Rotterdamse haven betekent dat een emissiereductie van grofweg 10%. Van de opgave voor de gehele Nederlandse industrie, volgend uit het Nederlandse klimaatakkoord, zou Porthos in zijn eentje liefst 17,5% voor zijn rekening nemen.
Subsidie is nodig ondanks (of dankzij) gratis toegekende CO2-rechten
Rekenend met de actuele Europese CO2-prijs van €26 per ton vertegenwoordigt Porthos een waarde van €1 mrd (15 jaar x 2,5 miljoen ton x € 26). Zo bezien is de aanvraag van €1,5 mrd overdreven hoog.
Echter zijn Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell slechts losjes blootgesteld aan deze Europese CO2-prijs. Het merendeel van de voor hun uitstoot benodigde CO2-rechten krijgen zij jaarlijks gratis toegekend.
Verkopen van die cadeaurechten is mogelijk, maar heeft een nadelig effect op de marktprijs. Investeren in CO2-opslag en de daarmee vrijgevallen cadeaurechten verkopen is voor de bedrijven (op korte termijn) economisch risicovoller dan niets doen en de cadeaurechten gewoon afboeken. Alleen al daarom zal het project enkel met subsidie tot stand komen.
Onrendabele top van €500 mln tot ruim €2,8 mrd bij huidige CO2-prijs
Wat CCS (Carbon Capture & Storage) via Porthos echt kost, blijft gissen. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) becijferde in 2018 dat de nationale kosten voor CCS bij industriële processen tussen de €40 en €100 per ton CO2 zouden bedragen. Afvang en opslag van CO2 bij de productie van waterstof uit aardgas (Air Liquide, Air Products) zit daarbij aan de goedkope kant van het spectrum, CCS bij raffinaderijen (Shell, ExxonMobil) aan de bovenkant van de bandbreedte.
Uitgaande van de schatting van PBL is ten opzichte van de huidige Europese CO2-prijs sprake van een onrendabele top van €14 tot €74 per ton. Voor het totaal van 37,5 miljoen ton CO2 opslag over de 15 jaar looptijd zal dan een kleine €500 mln tot ruim €2,8 mrd subsidie nodig zijn, uitgaande van een gemiddelde CO2-prijs van €26 per ton in de periode 2024-2039.
Geen klein bier maar het gaat dan ook om in totaal 37,5 miljoen ton minder CO2 in de atmosfeer. Afgevangen bij bedrijven die in 2039 vrijwel zeker nog bestaan en die tot dan nauwelijks betere opties hebben.
Volgens de SDE++ systematiek concurreert CCS met wind- en zonneparken, elektrificatie en andere vormen van CO2-reductie om het beschikbare subsidiebudget. CCS is een vrij betaalbare vorm van CO2-reductie, die voor grote volumes CO2-uitstoot geschikt is. CCS zal daarom een grote hap uit het beschikbare budget nemen. Binnen de huidige politieke verhoudingen heet dat dan al snel dat ‘CO2-opslag bij grote vervuilers’ ten koste gaat van subsidie voor ‘echt duurzame oplossingen’.
Als je het mij vraagt is ook CCS een echt duurzame oplossing, in de zin dat effectief klimaatbeleid zonder CCS kansloos is. Buig eventuele woede over subsidie voor CCS daarom liever om tot pleidooi voor vergroten van het totale subsidiebudget. De energietransitie vergt enorme investeringen en wordt niet goedkoper als we CO2-opslag afzweren. CCS, zonnepanelen en windparken doen hun ding onafhankelijk van elkaar. Ze zijn allemaal nodig. Elk deel van de oplossing.
De waarde van Porthos loopt flink op bij hogere CO2-kosten
Hoewel subsidie bij huidige CO2-prijs en de huidige toekenning van gratis CO2-rechten noodzakelijk is, vraagt het niet veel fantasie om te verwachten dat de CO2-prijs de komende decennia oploopt. Ook het uitdelen van cadeaurechten aan de industrie is politiek niet eeuwig vol te houden. De CO2-uitstoot moet omlaag. Een hoge CO2-prijs is geen doel op zich maar een volkomen logisch resultaat van Europees klimaatbeleid, dat noodzakelijkerwijs geleidelijk de duimschroeven aandraait.
Scherper gesteld; Als de CO2-prijs in 2039 lager is dan vandaag, is de energietransitie óf onverwacht snel en soepel verlopen, óf is er iets ontzettend misgegaan in het Europese klimaatbeleid.
Bron: Speelveldtoets PwC
Zeker niet ondenkbaar is dat de CO2-prijs over de periode 2024-2039 gemiddeld op €52 per ton uitkomt, dubbel zo hoog als vandaag. In dat scenario verdubbelt ook de potentiele waarde van Porthos voor de aangesloten bedrijven. Uitgaande van de onderkant van de raming van PBL levert het project dan zonder subsidie al geld op en bedraagt de onrendabele top in het minst gunstige geval nog €1,7 mrd.
Uitgaande van het prijspad voor de Nederlandse CO2-heffing stijgen de emissiekosten voor de industrie nog sterker. Voor 2024 liggen die al op €62 per ton CO2. In 2030 is dat opgelopen tot €125 per ton. Als we de CO2-heffing voor 2030 als gemiddelde nemen over de periode 2024-2039 dan levert Porthos een (forse) besparing op ten opzichte van uitstoten van hetzelfde volume CO2.
Met meer volume en extra looptijd tientallen miljarden opbrengst
Parallel aan de ontwikkeling van de CO2-prijs kan ook het project zelf in omvang groeien. In eerdere uitingen claimden de projectpartners tot 5 miljoen ton CO2 per jaar te willen afvangen. Als er toch infrastructuur wordt aangelegd, is het niet dubbel zo duur om de capaciteit te verdubbelen van 2,5 naar 5 miljoen ton CO2-opslag per jaar.
Ook de levensduur van 15 jaar lijkt een conservatieve inschatting. Lang niet alle olie- en gasvelden die Nederland de voorbije eeuw heeft leeggetrokken zullen in 2039 alweer vol met CO2 zitten. Er is ook zeker geen wetenschappelijke doorbraak nodig om de transportinfrastructuur ná 2039 nog eens 15 jaar in bedrijf te houden. Een veel grotere totale opslagcapaciteit is op basis van de aanstaande subsidieronde misschien al te regelen.
Over aanbod van extra CO2 hoeft Porthos zich ook niet druk te maken. De uitstoot van de Rotterdamse haven ligt nu op ruwweg 25 miljoen ton per jaar en moet in 2050 netto nul zijn. Het is vrijwel zeker dat in 2050 nog 5 miljoen ton of meer CO2 per jaar vrijkomt in Rotterdam. Daarvoor is CCS een must.
Mocht het verbruik van fossiele bronnen in de haven al veel sneller afnemen dan is dat fantastisch. Ook dan blijft CO2-opslag echter van waarde. De concentratie van CO2 in de atmosfeer is nu al te hoog en in 2050 nog hoger. Om de balans in het klimaat te herstellen zijn ‘negatieve emissies’ nodig, actief onttrekken van CO2 uit de atmosfeer. Dat kan bijvoorbeeld door het verwerken van biomassa tot waterstof, waarbij de dan vrijkomende biogene CO2 wordt afgevangen en opgeslagen.
Rekenen we over de periode 2024-2054 met 5 miljoen ton CO2-opslag bij een gemiddelde CO2-prijs van €125 per ton dan loopt de waarde van de via Porthos vermeden uitstoot op tot €19 mrd. En dat is een scenario, geen bovengrens. Na aftrek van CCS-kosten resteert voor de klanten van Porthos ten opzichte van concurrenten zonder toegang tot CCS dan een voordeel. Een concurrentievoordeel dat zich – bij verder gelijke marktprijzen voor grondstoffen en afzet – vertaalt in (extra) winst.
Publiek-private schaalvoordelen en flexibiliteit
Technisch is het goed mogelijk om de afvang, het transport en de opslag van CO2 onder te brengen bij de partij die de CO2 daadwerkelijk uitstoot. De uitstoot van Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell is stuk voor stuk ook groot genoeg. De hierboven geschetste onzekerheid over de kosten en opbrengsten van CO2-opslag maakt dat de voor Porthos gekozen publiek-private structuur verstandiger is.
Jointventure partners Havenbedrijf Rotterdam, Gasunie en EBN nemen hierin de verantwoordelijkheid voor het transport en de eindopslag van de CO2. Het daadwerkelijk afvangen van het broeikasgas uit de industriële processen organiseren de klanten van Porthos zelf, op eigen terrein. In eerste instantie zijn het Air Liquide, Air Products, ExxonMobil en Shell die CO2 leveren aan het publieke net. Dat hoeft niet tot 2039 zo te blijven.
Stel bijvoorbeeld dat Exxon in 2032 daadwerkelijk overstapt van aardolie naar algen als primaire grondstof. Dan heeft Exxon Porthos misschien niet meer nodig. Dan kan vrij eenvoudig een ander bedrijf aantakken op de publieke pijplijn en tegen marktconforme kosten zijn CO2-uitstoot reduceren.
De publieke CO2-opslaginfrastructuur biedt naast deze flexibiliteit waarschijnlijk ook schaalvoordelen. Realiseren van 4 pijplijnen en compressorstations voor 4x 625.000 ton CO2 per jaar is duurder dan één set voor 2,5 of 5 miljoen ton per jaar. Goede kans dat daarmee de totale behoefte aan subsidie daalt. Nadelen van de publiek-private opzet zie ik niet, behalve dan in de aanloop; Een denkbaar risico is dat Air Liquide, Air Products, ExxonMobil, Shell én staats-joint venture Porthos* individueel een subsidieaanvraag moeten doen. Gaat het project door als 3 aanvragen succesvol zijn maar de 4e niet?
*Aanscherping 18 november 2020: Porthos zal zelf geen SDE++ aanvragen. De Europese subsidie en het tarief voor het aannemen van CO2 moeten het project voor Havenbedrijf Rotterdam, Gasunie en EBN kostendekkend maken.
CO2-opslag is impopulair én hard nodig én vermoedelijk lucratief
Belangrijker nog dan flexibiliteit en schaalvoordelen is dat de overheid dankzij de publieke CO2-infrastructuur grip houdt op de kosten en baten van CO2-opslag. Als de ontwikkeling van de CO2-prijs achterblijft, kan de Nederlandse staat de benutting van Porthos op peil houden door Air Liquide, Air Products, ExxonMobil, Shell of nieuwe klanten een laag tarief te rekenen. Als de CO2-prijs hoog genoeg is om CO2-opslag zonder subsidie aantrekkelijk te maken kan het tarief juist omhoog.
Zeker lijkt dat de Nederlandse bevolking niet om CCS staat te springen. Zeker is dat CCS toch nodig is. Zeker is ook dat de belastingbetaler de aanloopkosten en -risico’s voor de techniek moet dragen.
Zeker moet daarom zijn dat, als CO2-opslag later deze eeuw inderdaad lucratief blijkt, de belastingbetaler daar ook de vruchten van plukt. Net als volle olie- en gasvelden hebben ook lege gasvelden een waarde. Een waarde die toekomt aan alle Nederlanders. Porthos levert in potentie tientallen miljarden euro’s aan besparingen op CO2-kosten. Laat deze miljarden ten goede komen aan de verdere energietransitie. Niet aan de aandeelhouders van de bronnen van fossiele CO2.
Laat Nederland investeren in CCS, en laat Europa leren van deze publiek-private samenwerking. Sta nooit toe dat de bronnen van CO2-uitstoot ook de exploitant van CO2-opslag worden. CCS is een noodzakelijk kwaad. Laat het geen goudmijn zijn.
Bron: Havenbedrijf Rotterdam / Imagecredit: Peter Werkman, via Unsplash Public Domain
Oprichter WattisDuurzaam en duurzaamheidsadviseur bij We-Boost Transitions.
Dat was goed nieuws voor Porthos.
Bij het doornemen van het artikel zie ik wel dat we voorlopen op de emissiebeprijzing uit de tabel. Dat maakt het aardig winstgevend. Tenminste als die prijzen binnen die bandbreedte blijven liggen.