Gascentrales zijn in 2035 minder nodig, maar zeker niet overbodig
Het Franse energieconcern Engie stoomt haar Maximacentrale klaar voor de toekomst. Harry Talen, de nieuwe CEO van Engie Nederland: “Ook met een hoofdrol voor wind en zon in de elektriciteitsproductie blijven gascentrales belangrijk”.
“Als thuis het licht niet aangaat, zoeken we eerst een nieuwe lamp en checken we de aardlekschakelaar. Pas als dat niet helpt denken we aan een stroomstoring”, zegt Talen. “Ononderbroken beschikbaarheid van elektriciteit is voor ons volledig vanzelfsprekend, en dat wil ik zo houden.”
Voor zijn benoeming tot CEO was Talen als directeur FlexGen verantwoordelijk voor alle regelbare elektriciteitsproductie van Engie in Nederland. Deze rol blijft hij vervullen naast zijn werkzaamheden als CEO. Sinds de verkoop van een kolencentrale in Rotterdam in 2019 bestaat het regelbare vermogen van Engie Nederland uitsluitend uit gascentrales. Bij elkaar gaat het om 3 gigawatt, in de Eemshaven, bij Bergum en bij Lelystad. In 2025 krijgt Talen ook een eerste accu onder zijn hoede.
Deze accu – 35 megawatt en 100 megawattuur – komt op het terrein van de Maximacentrale, waar we elkaar treffen voor een rondleiding en een gesprek over de volgende fase van de transitie in de elektriciteitssector. Ook Niek ten Bloemendal (ontwikkelaar waterstofprojecten) en Isabelle Kuper–Borsboom (hoofd communicatie) zijn deze middag van de partij.
Meer vermogen, meer flexibiliteit en minder CO2
Een jaar nadat de eerste bewoners zich in 1967 in Lelystad vestigden, kwam op een kunstmatig eilandje ten noorden van de nieuwe stad ook een gascentrale in bedrijf. Deze draaide tot 1995. Na sloop van de oude ketels en turbines is op hetzelfde eilandje de Maximacentrale gebouwd. In 2010 zijn de twee huidige stoom- en gasturbines opgestart, elk 440 megawatt sterk.
Tijdens groot onderhoud is een van die turbines in 2023 gemoderniseerd. In 2026 of 2027 ondergaat de tweede turbine dezelfde behandeling. Met de upgrades wint de centrale twee keer 35 MW aan vermogen en speelt hij nog flexibeler in op veranderingen in de elektriciteitsvraag. Ook stijgt het rendement, van net onder tot iets boven de 60%.
“Dit is nu de meest efficiënte turbine in Nederland”, zegt Talen, doelend op de gemoderniseerde turbine. “Hij staat dus ook vooraan in de merit order.”
De huidige inrichting van de elektriciteitsmarkt beloont efficiëntie. Wie de meeste kilowatturen levert per ingekochte kuub aardgas, biedt de beste prijs aan de markt. De efficiëntste producent maakt dus in de regel ook de meeste draaiuren. Zo resulteert de turbine-upgrade in enkele tienduizenden tonnen CO2-reductie per jaar voor de Nederlandse elektriciteitssector.
Omgebouwd voor waterstof, vooruitlopend op infrastructuur
Bovenop het extra vermogen, het extra rendement en de toegenomen flexibiliteit bracht het moderniseringspakket nog een in het oog springende nieuwe optie: de gasturbine kan nu tot 50% waterstof bijmengen. Kan, want er is nog geen waterstof beschikbaar om de optie te testen. Laat staan om de helft van het aardgas te vervangen in regulier bedrijf. Ook een aansluiting op een waterstofnet ontbreekt nog. Of die er komt is zelfs niet zeker.
“Gasunie heeft de opdracht gekregen om de 5 grote industriële clusters in Nederland te verbinden met een waterstofnetwerk”, zegt Ten Bloemendal. Die clusters liggen langs de kust en in Limburg. Het netwerk loopt in de huidige plannen dus om Flevoland heen. Ten Bloemendal ziet wel kansen voor een aftakking vanaf het Gasunie-compressorstation bij Ommen. “Daar zou ook de industrie langs het traject, bijvoorbeeld rond Zwolle, van kunnen profiteren.”
In de Eemshaven, een van de 5 industrieclusters, werkt Ten Bloemendal aan de productie van hernieuwbare (groene) waterstof. Binnen het HyNetherlands project ontwikkelt Engie hier tot 1,85 gigawatt aan elektrolyse.
Partners en infrastructuur HyNetherlands
Bij de aankondiging van dit project in 2018 was de ambitie om in 2022 een eerste fase van 100 megawatt in bedrijf te nemen. Net als bij vrijwel alle elektrolyseprojecten staan echter ook hier (nog niet definitieve) wetten in de weg, en andere praktische bezwaren. “We werken hier met meerdere mensen al jaren full-time aan. Natuurlijk hadden we de investeringsbeslissing graag al genomen. Ook Gasunie en onze beoogde afnemers willen graag verder met hernieuwbare waterstof”, zegt Ten Bloemendal. ’Toch moet er eerst meer zekerheid komen voor alle partijen in de samenhang van ieders project binnen het ecosysteem. Daarmee kunnen we de verschillende investeringsbeslissingen forceren.’’
Als de elektrolyser in de Eemshaven eenmaal draait, de planning is nu 2026 of 2027, gaat de meeste waterstof waarschijnlijk naar de chemische sector en de industrie. Om de verduurzaming van gascentrales sneller van de grond te krijgen, is een tussenstap met low-carbon (blauwe) waterstof voor Engie ook een optie. Met het Noorse olie- en gasconcern Equinor ontwikkelt Engie bij Gent een autothermal reformer die aardgas met 95% CO2-afvang omzet in waterstof. Bij de presentatie van een haalbaarheidsonderzoek begin 2023 mikten beide partners erop deze installatie voor 2030 in bedrijf te nemen.
Langzaamaan tijd om te denken over nieuwbouw van gascentrales
Het – toen nog missionaire – kabinet kondigde in april 2023 aan dat de Nederlandse elektriciteitsvoorziening in 2035 CO2-vrij moet zijn. Verreweg het spannendste aspect hierin is het regelbare vermogen. Zelfs als windturbines en zonnepanelen in 2035 op jaarbasis meer elektriciteit opwekken dan Nederland verbruikt, zal de weersafhankelijke productie niet op elk moment voldoende zijn. “Accu’s zijn goed in staat om enkele uren te overbruggen”, zegt Talen. “Maar soms duren tekorten langer. Denk aan de dagen dat je kunt schaatsen op natuurijs. Op die momenten zijn gascentrales waarschijnlijk ook in de toekomst nodig.”
Gaandeweg de energietransitie neemt het aantal dagen dat we niet zonder gascentrales kunnen steeds verder af. Eerst vanwege groei in wind, zon en accu’s. Later wellicht ook omdat schaatsen er steeds minder in zit.
Dat maakt de energietransitie niet direct eenvoudiger. Een gascentrale gaat typisch 25 à 30 jaar mee. De Maximacentrale nadert dus de helft van zijn werkzame leven, en niet als enige. Sinds 2013 startte er geen nieuwe gascentrale meer op in Nederland. De kolencentrales die er daarna bijkwamen, moeten voor 2030 ook alweer stoppen met het verstoken van kolen.
“Op lange termijn blijft in Nederland waarschijnlijk zo’n 20 gigawatt aan regelbaar vermogen nodig”, zegt Talen. “Als we onze vaste kosten over steeds minder draaiuren moeten terugverdienen, zijn investeringen in groot onderhoud en nieuwe gascentrales op zeker moment echter lastig te verantwoorden.” Talen en Ten Bloemendal hinten op capaciteitsmarkten zoals in België of een aanbesteding voor waterstof-ready gascentrales zoals in Duitsland om het regelbare vermogen in Nederland op peil te houden. Zelf opperde ik al eens dat centrales in eigendom van de staat misschien uitkomst bieden.
Mogelijk zijn er elegantere routes om de leveringszekerheid te borgen. Het nieuwe kabinet zal in ieder geval meer moeten doen dan hopen dat dit vanzelf goedkomt. Als de elektriciteitssector straks CO2-vrij is omdat er geen gascentrale meer over is, is dat geen succes van de energietransitie. Talen: “Verduurzaming en betaalbaarheid hebben de afgelopen jaren terecht veel aandacht gehad. Leveringszekerheid is misschien wat onderbelicht geweest. Dat kan niet te lang meer duren.”
Imagecredit: Engie
Oprichter WattisDuurzaam en duurzaamheidsadviseur bij We-Boost Transitions.
Dit is en pleidooi voor piekcentrales (https://en.wikipedia.org/wiki/Peaking_power_plant). Een tijdje terug was daar ook een Nederlandse versie van op Wikipedia, maar die zie ik niet meer. Omdat zo’n piekcentrale hooguit slechts 5 tot 10% van de tijd draait, hoeft dit geen dure STEG centrale te zijn.