Wat willen partijen die pleiten voor een energieneutrale gemeente?
Nog anderhalve maand en we mogen alweer stemmen. Precies een jaar na de Tweede Kamerverkiezingen kiezen we op 16 maart 2022 een nieuwe gemeenteraad. Bij deze verkiezingen zullen energie en klimaat opnieuw een hoofdrol spelen.
Hoe groot de weerstand tegen beoogde windparken en aardgasvrije wijken is, is lastig te peilen. Luid en effectief zijn protesten tegen vrijwel alle concrete energieprojecten echter zeker. En dus politiek relevant.
@VoltUtrecht wil Rijnenburg gebruiken voor noodzakelijke uitbreiding van de stad. Als we Rijnenburg opofferen aan 8 windmolens, barst Utrecht in de komende jaren uit zijn voegen. https://t.co/XxJ80R30Mt /1
— Ruud Maas (@maasenmeer) January 18, 2022
Tegelijkertijd onderkent de meerderheid van de kiezers onderhand de risico’s van klimaatverandering. En het een sluit het ander niet uit. Het komt voor dat mensen die protesteren tegen een zonnepark wel stevig klimaatbeleid verwachten van hun gemeente. Best veel kiezers zijn voor ambitie op het vlak van duurzame energie maar bijvoorbeeld óók voor woningbouw en natuurontwikkeling. Andere klimaatambitieuze kiezers behouden toch liever een windturbinevrij uitzicht, of een gasvlam onder de pannen in de keuken.
Dit vormt niet alleen voor deze kiezers zelf maar ook voor de politieke partijen een lastige spagaat. Je wint in populariteit als je zoekgebieden voor windturbines inperkt of schrapt. Je wint in populariteit als je stelt dat huishoudens wat jou betreft in eigen tempo mogen isoleren. Je wint in populariteit als je stelt dat inwoners zelf mogen besluiten of en wanneer de gasketel de deur uitgaat. Tegelijkertijd loop je dan het risico dat het lijkt alsof je als partij tegen klimaatbeleid pleit. Daar kunnen partijen die concurreren om dezelfde doelgroep je lelijk op pakken in debatten.
De oplossing is even simpel als geniaal. Politieke partijen compenseren campagne tegen concrete klimaatacties door in de overdrive te gaan met pleidooien voor klimaatbeleid in het algemeen. Meerdere partijen pleiten bijvoorbeeld voor een energieneutrale gemeente, als ultieme uitkomst van lokaal klimaatbeleid. En als de ultieme uitweg uit de lastige spagaat.
Als je stelt dat de gemeente wat jou betreft energieneutraal moet zijn, kan geen concurrerende partij nog claimen dat je klimaatverandering niet serieus neemt. Pleiten voor een energieneutrale gemeente is én ambitieus én politiek volkomen veilig. Je kunt pleiten tegen concrete energieprojecten en alsnog de klimaatshow stelen. Extra tof is als je het ook urgent maakt. Niet energieneutraal in 2050 maar al in 2040. Of als je echt ambitieus wil lijken: 2030.
Welke spelregels hanteer je als energieneutrale gemeente?
Energieneutraal betekent dat de gemeente effectief geen energie gebruikt. Als ondernemers, inwoners en bezoekers het in de praktijk toch wagen energie te verbruiken, dient de energieneutrale gemeente dit verbruik te balanceren met energieproductie binnen de gemeentegrenzen. Deze definitie lijkt simpel, maar laat vrij veel ruimte voor interpretatie. Als een partij oppert dat de gemeente energieneutraal moet worden, zou ik als opponent scherp doorvragen op de volgende aspecten:
- Welk energieverbruik? Elektriciteit, aardgas, benzine en BBQ-houtskool behoren allemaal tot het energiegebruik in de gemeente. Niet alles is even eenvoudig te meten. Welk verbruik neem je mee, wat blijft buiten beschouwing?
- Welke energieproductie? De provincie Groningen was jarenlang meer dan energieneutraal. Dat had niets met klimaatbeleid te maken. Welke bronnen tellen wel mee voor de duurzame balans? Alleen wind en zon? Buitenlucht voor warmtepompen? Biogas van koeien binnen de gemeente? Biomassa van buiten de gemeente? Kernenergie?
- Welke tijdschaal? Verbruik en productie van energie varieert over de dag en door het jaar. Op jaarbasis energieneutraal is veel eenvoudiger dan elk uur zelfvoorzienend zijn. Als elke gemeente op jaarbasis energieneutraal is, heeft alleen niemand nog zekerheid op de levering van energie. Welke verantwoordelijkheid in het energiesysteem moet de gemeente nemen?
- Welke balans? Een gasketel doet het niet op zonnestroom, een elektrische auto rijdt niet op biogas. Ben je energieneutraal als je ‘import’ van aardgas compenseert met ‘export’ van elektriciteit naar andere gemeentes?
Wat betekent het om op gemeentelijk niveau energieneutraal te zijn?
Gemeentelijk energiegebruik gaat al snel om heel grote getallen. Utrecht, mijn eigen gemeente, verbruikte in 2019 volgens de Klimaatmonitor 22.597 terajoule in de vorm van aardgas, elektriciteit, warmte en voertuigbrandstoffen. Zelf denk en reken ik altijd in kilowatturen (kWh). Het Utrechtse totaalverbruik is dan 6,3 miljard kWh.
Om dat getal iets behapbaarder te maken deel ik door het aantal Utrechtse huishoudens (181.670). Dat maakt gemiddeld 35 duizend kWh per Utrechts huishouden. In gemeenten met veel zware industrie zoals Rotterdam (163 duizend kWh/huishouden) ligt het verbruik veel hoger. Over het hele land gemiddeld verbruiken we 69 duizend kWh per huishouden.
Een moderne windturbine van 5 megawatt levert op jaarbasis zo’n 15 miljoen kWh. Een voetbalveld vol zonnepanelen ruim een half miljoen kWh. Utrecht zou ruim 400 windturbines van 5 megawatt moeten plaatsen om bij het huidige verbruik en met alleen windturbines energieneutraal te zijn.
Rotterdam zou het huidige verbruik op jaarbasis kunnen dekken met een kleine 110.000 voetbalvelden vol zonnepanelen. In 2016 beschikte Rotterdam over 139 voetbalvelden (PDF). Dat het energieverbruik in Utrecht en Rotterdam fors omlaag kan, staat buiten kijf. Maar zelfs al lukt het om het verbruik te halveren, dan nog zullen Utrecht en Rotterdam vrijwel zeker nooit genoeg duurzame energie opwekken om energieneutraal te zijn.
Dat weerhoudt Volt Utrecht er niet van om te pleiten (PDF) voor een energieneutrale stad in 2040 én tegelijkertijd tegen windturbines in de inmiddels landelijk bekende Polder Rijnenburg*. Dat weerhoudt GroenLinks Rotterdam er niet van om in haar partijprogramma voor 2022 (PDF) te pleiten voor een energieneutrale gemeente. Hier zelfs al in 2030.
*Belangenvermelding: als voorstander van effectief klimaatbeleid steun ik de bouw van een wind- en zonnepark in dit gebied. Recent heb ik in een crowdfunding van Rijne Energie bescheiden ingelegd voor de Milieueffectrapportage.
Alleen Zeewolde is energieneutraal, in afwachting van Facebook
Wat voor Rotterdam en Utrecht geldt, geldt voor bijna alle gemeenten. Energieneutraal binnen de gemeentegrenzen is praktisch niet te doen. In het verleden was gemeentelijke energieneutraliteit desondanks vaak een verkiezingsbelofte. In veel gemeentes kwam die verkiezingsbelofte vervolgens ook in coalitieprogramma’s terecht. Trouw bracht in 2020 een reportage over gemeenten die eerder hadden vastgelegd in 2020 energieneutraal te zijn. Alleen in Zeewolde was het gelukt.
Ook in Zeewolde ging het niet vanzelf, maar het is typisch een gemeente waar energieneutraliteit haalbaar is. Groot oppervlak, weinig industrie en niet al te veel inwoners. Zulke gemeenten zijn er in Nederland maar weinig.
Zeewolde heeft bovendien de mazzel dat het pas sinds 1984 bestaat. Alles is recent gebouwd en dus relatief goed geïsoleerd. En de inwoners zijn pioniers. Wie openstaat voor nieuwe kansen in de polder, ziet ook eerder de kansen van nieuwe energie. Hetzelfde geldt echter voor de kansen van techbedrijven. Als Facebook (Meta) haar plan voor een datacenter doorzet, is ook Zeewolde praktisch niet meer energieneutraal te krijgen. Geen reden om het datacenter te annuleren, overigens.
Een energieneutrale gemeente is nooit een optimaal klimaatdoel
Een jaar of 15 geleden stonden de noodzaak en de uitdagingen van de energietransitie veel minder op de radar dan vandaag. Klimaatambities uitspreken was toen al heel wat. Pleiten voor een energieneutraliteit in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 was naïef, maar te billijken.
In aanloop naar de verkiezingen van 2022 moet glashelder zijn dat energieneutraliteit in de meeste gemeenten een loze campagnebelofte is.
Zelfs in de gemeenten waar het wel kan, is het geen best klimaatdoel. Want stel dat het datacenter in Zeewolde niet doorgaat, moet de gemeente dan de installatie van nieuwe zonnepanelen blokkeren? Natuurlijk niet. Dat Zeewolde vandaag energieneutraal is, betekent niet dat het klaar is met de energietransitie.
De energietransitie heeft niets met gemeentegrenzen te maken. Overal waar het kan is duurzame energieproductie een goed idee. Overal waar het kan is isoleren een goed idee. En als je gemeente geen plek wil bieden aan een wind- of zonnepark, laat dan ten minste ruimte voor hoogspanningsmasten om energie uit andere gemeentes door te geven. Alleen concrete projecten leiden tot concrete CO2-reductie. En afwijzen van een concrete wijkrenovatie of een concreet windpark leidt logischerwijs ook heel concreet tot extra CO2-uitstoot, ten opzichte van het scenario waarin zo’n project wel doorgaat.
Als je als lokaal actieve partij concurreert om kiezers die klimaatverandering belangrijk vinden, laat de opponenten dan niet wegkomen met klimaatambities uit het ongerijmde. Dwing hen heel concreet te maken wat zij in de gemeente wel en niet willen op energiegebied, en waarom. En doe dat zelf ook. Alleen daar heeft de kiezer wat aan. Prettige wedstrijd!
Imagecredit: Maksym Diachenko, via Unsplash Public Domain
Oprichter WattisDuurzaam en duurzaamheidsadviseur bij We-Boost Transitions.
De energietransitie is de overgang naar energie zonder uitstoot van broeikasgassen zodat de opwarming van onze aarde gestopt wordt. Dit is totaal iets anders dan nationalisatie of, zoals in dit artikel uitgelicht, zelfs regionalisatie van energiebehoefte.
Nederland is een welvarend dicht bevolkt land met hoge energiebehoefte en intensiteit. Op zoek naar de laagst mogelijke kosten is het dan voor de hand liggend dat we een groot deel van onze energiebehoefte importeren … ook als we overgaan naar energie zonder uitstoot van broeikasgassen. Opvallend hoe zeer dit verward wordt in de politiek en samenleving, en resulteert in onduidelijkheden en in-effcientie.