Overzicht zonne-energie: De voor- en nadelen van zonnepanelen en -boilers

Alles over PV-panelen, zonneboilers en CSP-centrales

Zonlicht is zonder twijfel onze grootste en belangrijkste energiebron. In dit overzicht de belangrijkste voor- en nadelen van zonnepanelen, zonnecollectoren en elektriciteitscentrales op zonnewarmte. 

±1,5 procent elektriciteit wereldwijd is zonnestroom

Zonne-energie is essentieel voor het leven op aarde. Zonder zonlicht geen plantengroei, geen regen en geen wind. En dus geen voedsel en zoet drinkwater, geen hernieuwbare biobrandstoffen, waterkracht en windenergie. En ook geen fossiele bioenergie; aardolie, gas en steenkool.

Naast deze indirecte vormen neemt het economisch belang van direct inzetbare zonnewarmte en zonnestroom razendsnel toe. In 2005 had Europa 3.000 megawatt aan zonnepanelen en in mei 2016 doorbrak de EU de grens van 100.000 megawatt aan zonne-energieprojecten. Projectontwikkelaars en energiemaatschappijen investeren wereldwijd inmiddels meer in zonneparken (en windparken) dan in aardgas- en kolencentrales. Voor 2050 verwacht het Internationaal Energieagentschap (IEA) dat een kwart van de mondiale stroomproductie op zonne-energie gebaseerd is.

Terwijl de investeringen in zonne-energie groeien, blijft de kostprijs per zonnepaneel dalen. Hetzelfde geldt voor het materiaal- en energiegebruik en de CO2-uitstoot in de productie van zonnepanelen. Over de volle levensduur gemeten, stoot een zonnepaneel per opgewekte kilowattuur (kWh) ±40 gram CO2 uit. Voor elektriciteit uit steenkool ligt de uitstoot per kWh 20 (!) keer hoger.

Dit overzicht behandelt de voor- en nadelen van zonne-energie, kansen om de opbrengst van (fotovoltaïsche) zonnepanelen, zonnecollectoren en concentrated solar power (CSP)-centrales te verhogen en de uitdagingen om de kosten van duurzame zonne-energie te verlagen. Recent nieuws en achtergrondartikelen over zonne-energie staan rechts naast deze pagina. Het complete archief met zonne-energienieuws gaat terug tot 2012.

Laatste update: 23 januari 2018. Met nieuwe data over prijsrecords, geïnstalleerd vermogen en bepalende ontwikkelingen sinds de oorspronkelijke publicatie op 11 juni 2016.

De basis: Hoe werkt zonne-energie?
De zon straalt energie uit in alle kleuren van de regenboog, en in de ‘onzichtbare kleuren’ infrarood en ultraviolet. Alles warmt op in de zon en in enkele materialen maken zonnestralen ook elektrische lading vrij. Zowel de warmte als de vrije elektronen zijn nuttig inzetbaar.

Aan de hand van de lichtintensiteit (E), het oppervlak waarop het zonlicht valt (A), en de efficiëntie van de lichtomzetting (η) is te berekenen hoeveel elektriciteit of warmte een een zonnepaneel of zonneboiler per seconde maximaal opwekt.

Vermogen_{zon}=\eta E A  

Leestip: Via de groene pijlen () in dit artikel klik je terug naar de inhoudsopgave bovenaan de pagina. De links in de inhoudsopgave verwijzen naar secties op deze pagina (net als op Wikipedia).

Leesverzoek: Aanvullingen, vragen, correcties en andere zienswijzen zijn welkom in de reacties


De maximale prestaties met zonnepanelen

De bepalende factoren voor de energieopbrengst uit zonnepanelen schalen lineair. Een verdubbeling van de hoeveelheid zonlicht, van het oppervlak aan zonnepanelen of van het rendement van de zonnecellen leveren elk een verdubbeling van het aantal opgewekte kilowatturen. 

 


Locatie en hellingshoek: Pak het felste zonlicht

De zon schijnt het hardst en het vaakst pal boven de evenaar, maar in de tropische regenwouden blokkeren wolken regelmatig het directe zonlicht. De meest productieve zonnepanelen staan in de woestijnen aan weerszijden van de evenaar, waar de lucht bijna altijd helder is.

NL vangt slechts 60% minder zon dan de Sahara

In de Sahara valt op elke vierkante meter grond jaarlijks ±2.600 kilowattuur (kWh) aan zonnestralen. In Nederland ontvangen de Wadden-eilanden en de Zeeuwse kust de meeste zonne-energie; ±1.100 kilowatt per vierkante meter per jaar. Landinwaarts is dat 1.000 kilowattuur.

Hetzelfde zonnepaneel levert in de Afrikaanse woestijnen jaarlijks dus twee tot drie keer keer zoveel duurzame stroom als op een Nederlands dak. Of dat zonnepaneel zich in Egypte ook twee tot drie keer zo snel terugverdient, is sterk afhankelijk van lokale energieprijzen en eventuele subsidies.

Optimale hoek en trackingsystemen voor zonnepanelen

Zonnepanelen zijn het meest effectief als de zonnestralen loodrecht op de zonnecellen vallen. De hoek waaronder zonlicht het aardoppervlak raakt, is afhankelijk van de plaats op de planeet en het uur van de dag. Ver van de evenaar zijn ook de seizoenen belangrijk; In de Sahara is de seizoensvariatie gering maar in Nederland staat de zon zomers veel hoger aan de hemel dan in de winter.

Het is mogelijk om zonnepanelen de zon te laten volgen. Dat kan over de horizontale as (zie video), rond de verticale as, bijvoorbeeld met drijvende zonnepanelen, of over beiden assen zoals met de SmartFlower. In Nederland is het kosteneffectiever om PV-panelen vast te monteren. Onder een hoek van ±35 graden, gekanteld richting het zuiden, halen zonnepanelen zomers de maximale opbrengst. In de winter zijn de dagen kort en is de zonkracht laag. Optimaliseren van de hoek heeft dan minder zin.

SolarGIS-Solar-map-World-map-en
Wereldwijde verschillen in zoninstraling, gemeten in het horizontale vlak (klik voor grote versie). Bron: SolarGis


Een grote zonnecentrale met zonnepanelen die gedurende dag meedraaien met de zon. 


De efficiëntste of de goedkoopste zonnepanelen?

Alle fotovoltaïsche zonnepanelen werken volgens hetzelfde principe. Invallend zonlicht maakt elektrische ladingen vrij in het halfgeleidermateriaal van de zonnecellen. Een elektrisch veld in dit materiaal dwingt de vrijgemaakte elektronen vervolgens in één richting, zodat een gelijkstroom ontstaat. Een omvormer, ook wel inverter, zet de zonnestroom om in wisselspanning.

Jarenlang lag de nadruk bij de zonnemodulefabrikanten op het verbeteren van het rendement van de zonnepanelen. Sinds de opmars van de Chinese zonnepanelenmakers ligt de focus op goedkope massaproductie. PV-panelen zijn nu een echte commodity, verkrijgbaar in bulk.

De Amerikaanse merken SolarCity en Sunpower en het Japanse Panasonic zetten de prestigestrijd om het meest efficiënte zonnepaneel desondanks voort. Sunpower doorbrak medio 2016 als eerste de grens van 24 procent. Met zuiverder grondstoffen, coatings die het zonlicht beter invangen, omvormers met lage energieverliezen en exotische combinaties van meerdere soorten halfgeleidermateriaal (in één multi junction-zonnecel) blijft ook de wetenschap de grenzen verleggen. De theoretische limiet, voor siliciumzonnepanelen, is 32 procent omzettingsrendement van zonlicht naar elektriciteit. Voor multi junction-zonnecellen ligt de grens bij 68 procent.

Deze (Shockley–Queisser)-grens is niet keihard. Met concentratie van zonlicht of met halfgeleiders die per ingevangen foton meerdere elektronen vrijmaken zijn hogere rendementen denkbaar.

Zonnepanelen in bulk en micro-omvormers in de schaduw

Meer kilowatturen per vierkante meter én per euro

Het rendement van de zonnepanelen in serieproductie loopt uiteen van 15 tot 20 procent. De efficiëntste panelen zijn duurder maar leveren per vierkante (dak)oppervlak ook meer wattpiek, en dus meer duurzame stroom.

Hoogefficiënte zonnepanelen maken in zonneraces of in satelliet-toepassingen het verschil. Als ruimtegebrek geen rol speelt zijn de minder efficiënte volumepanelen financieel aantrekkelijker. De kwaliteit van de Chinese zonnepanelen is in de regel goed op orde en de meeropbrengst van de topzonnepanelen weegt bijna nooit op tegen de hogere kostprijs.

Los van de efficiëntie van de apparatuur hebben ook simpele omgevingsfactoren grote impact op de opbrengst van zonnepanelen. Herfstbladeren, vogelpoep en de schaduw van een kleine schoorsteen beperken niet alleen de stroomproductie van de getroffen zonnecel maar vaak die van de hele installatie. Moderne thin film-zonnepanelen en micro-inverters die de stroomopbrengst per individuele module optimaliseren, beperken de impact van gedeeltelijk bedekte zonnepanelen.

De werking van een zonnepaneel. De halfgeleider silicium is bewust gedoopt met vervuilende elementen die de mobiliteit van de elektronen vergroten.


Een micro-omvormer beperkt de impact van schaduw of vuil.


Mono-kristalijne, polykristalijne en amorf silicium PV-panelen.


Verwarmen, ventileren én koelen met zonne-energie

Voor de opmars van de halfgeleiderindustrie was de zon vooral een duurzame bron van warmte. Inmiddels is elektriciteit opwekken met zonnepanelen economisch aantrekkelijker maar ook douchen en verwarmen op zonne-energie is goed voor milieu én portemonnee.


Duurzaam douchen met een zonneboiler

Zonnecollectoren zijn 3x efficiënter dan zonnepanelen

De werking van zonnewarmtesystemen is simpel; een donker gekleurd materiaal neemt zonlicht op en geeft de warmte door aan stromend water. Dat kan al met een zwarte tuinslang voor een zwembad (kijk uit met legionella).

Voor zonnecollectoren gelden dezelfde vuistregels als voor fotovoltaïsche zonnepanelen. Twee keer zoveel oppervlak is twee keer zoveel bruikbare warmte en een gekantelde collector (in ons halfrond richting het zuiden) levert het meeste op. Wel zijn zonneboilers drie tot vier keer beter in het omzetten van zonlicht in bruikbare energie dan fotovoltaïsche zonnepanelen. Een zonnecollector voor warm tapwater haalt een efficiëntie van 60 tot 80 procent.

Verschillen in zonnecollectoren: Heat pipes, flat plate of PVT?

De bekendste toepassing van zonnewarmte voor thuis is een zonneboiler, met zonnecollectoren op het dak en een warmwaterbuffer op zolder. De (antivries)vloeistof die door de zonnecollectoren loopt, brengt zijn warmte via een warmtewisselaar over op het tapwater in het buffervat. Een combiketel op aardgas stookt het warme water zo nodig verder op. Zo krijgt legionella geen kans en is de douche altijd warm.

Zonnecollectoren zij er in twee varianten; flat plate en glazen heat pipes. De vacuumgeïsoleerde heat pipes, die met (nano)coatings het volle lichtspectrum van de zon absorberen, zijn duurder maar vooral in de koude seizoenen efficiënter dan vlakkeplaatcollectoren. Door de ronde vorm van de vacuumbuizen valt de zon bovendien gedurende de hele dag loodrecht op de heat pipe.

Extra schoon (af)wassen op zonnewarmte

De meeste zonneboilersystemen in Nederland zijn zo gedimensioneerd dat huishoudens de helft van het gasverbruik voor douchen en afwassen uitsparen. Sommige systemen voeden ook een hot fill-wasmachine voor kleding.

De heatpipe en flat plate zonnecollectoren zijn beide te combineren met fotovoltaïsche zonnecellen. Zo’n hybride zonnepaneel, of photovoltaic thermal (PVT)-module, produceert op dezelfde vierkante meter dakoppervlak tegelijkertijd duurzaam warm tapwater en hernieuwbare zonnestroom. 

Uitleg over de verschillende vormen van zonnecollectorsystemen. Gericht op een Australisch publiek, tips over plaatsing richting de zon dus omdenken. 😉


Gedetailleerde info over aansluiting zonnecollectoren op warmtebuffer en centrale verwarmingsinstallatie. 


Een warm huis en klimaatbeheer op zonne-energie

Actief en passief gebruik van zonnehitte

Ruimteverwarming in huizen en kantoren met zonnecollectoren is gezien de Nederlandse seizoensvariatie minder aantrekkelijk. Warm douchen doe je het hele jaar. Stoken vooral ‘s winters, als de zonkracht juist laag is.

Het energieverbruik voor ruimteverwarming ligt in ons land bovendien 3 tot 4 keer zo hoog als voor douche- en tapwater. Op het dak en binnenshuis moet dus ook ruimte zijn voor extra collectoren en een groot buffervat. In moderne of gerenoveerde woningen, met goede isolatie en lagetemperatuur-radiatoren of vloerverwarming, is ruimteverwarming met een zonneboiler wel een optie. In die setting kan de zonnewarmte zonder naverwarming op aardgas de CV-leiding in.

Naast zonnecollectoren voor thuis zijn er ook grote projecten die via het stadswarmte net energie leveren aan hele wijken of steden. Almere heeft sinds 2011 een zoneiland dat met 520 standaardzonnecollectoren in 10 procent van de warmtebehoefte van 2.700 woonhuizen voorziet. In Deense steden leveren grote velden vol collectoren, gekoppeld aan een enorme warmwaterbuffer voor seizoensopslag, jaarlijks zelfs tot 50 procent van de warmte voor huishoudens.

Passivhaus, zonneschoorsteen en Trombe-wall

Wie zijn huis of kantoor duurzaam wil verwarmen met zonne-energie kan kiezen voor een zonneboiler of voor een warmtepomp, boiler of infraroodpanelen op zelfopgewekte zonnestroom. Het beste zonnewarmtesysteem is echter het gebouw zelf, mits goed ontworpen. Met slim gebruik van dakramen, zonnewering, luchtkanalen en dikke zware muren (of faseveranderende materialen, PCM’s) is een gebouw zo te construeren dat er praktisch geen actieve klimaatbeheersing nodig is.

Het van oorsprong Oostenrijkse Passivhaus-concept maakt gebruik van de omgevingsenergie die door het jaar heen beschikbaar is. Dat leidt bijvoorbeeld tot overhangende daken. In de winter, als de zon laag staat en de warmte welkom is, komt de zonnewarmte onder het dak door volop binnen. In de zomer schermt de overhang het huis af, voor de dan ongewenste zonnehitte.

Als zonlicht door de ramen niet voldoende energie levert, is een Trombe-wall een alternatief. Zo’n simpele luchtverwarmer, een zwartgeschilderde plaat achter glas, brengt met opgevangen zonnewarmte een natuurlijke trek op gang. In de winter gaat de opgewarmde lucht via een luchtkanaal terug naar binnen. In de zomer werkt de Trombe-muur als een hitteschild. Dan gaat de door de absorber opgevangen zonnehitte via een ander kanaal direct naar buiten. Zo ontstaat een zonneschoorsteen die het huis ventileert zonder stroomverbruik. Met een waternevel bovenin werkt zo’n schoorsteen ook als energiezuinige gebouwkoeling en airconditioning.

Vuistregels voor het ontwerp van een Passivhaus. Wederom gericht op een Australisch publiek, tips over plaatsing richting de zon dus omdenken. 


Het aan de TU Eindhoven en TU Delft ontwikkelde Earth, Wind & Fire-systeem maakt gebouwen (bijna) energieneutraal met behulp van een zonnegevel, passieve ventilatie, warmteopslag en evaporatiekoeling.


Stoomturbines en industrie op gespiegeld zonlicht

Zonne-energie is overal beschikbaar maar de zoninstraling per vierkante meter is beperkt. Met behulp van spiegels en lenzen is het zonlicht te bundelen. De omzetting van de geconcentreerde zonne-energie is daarna efficiënter, of de bruikbare zonnewarmte breder toepasbaar.  


CSP-zonnecentrales met ingebouwde energieopslag

Wie ooit een fikkie heeft gestookt met een vergrootglas, weet dat je de energie in zonlicht kunt bundelen op een heel klein oppervlak. Concentrated solar power (CSP)-systemen zijn gebaseerd op dit principe. In plaats van op een oude krant, mikken CSP-centrales alle zonkracht op een warmtewisselaar.

Dag en nacht zonnestroom op afroep met CSP

De geconcentreerde zonnehitte warmt daarin water, olie of vloeibaar zout op tot temperaturen van 500 à 600 graden Celsius. Heet genoeg om een conventionele stoomturbine aan te drijven.

Afgezien van de duurzame warmtebron werkt een zonnekrachtcentrale precies als een elektriciteitscentrale op steenkool of biomassa. Dat maakt hybride stroomproductie mogelijk, bijvoorbeeld met een ketel op snoeihout, die bijspringt als de zonnewarmte tekortschiet, of een geothermische centrale die zijn output verhoogt met naverwarming door de zon. Ook turbines op aardgas of biogas sluiten naadloos aan op een CSP-centrale.

Naast de hybride vormen van elektriciteitsproductie met geconcentreerd zonlicht zijn de CSP-centrales te voorzien van grote geïsoleerde warmtebuffers. Daar slaan beheerders hete olie of gesmolten zout op voor gebruik later op de dag, als de stroomvraag hoger is. Thermische zonnecentrales kunnen met deze goedkope energieopslag dag en nacht op afroep duurzame elektriciteit leveren.

Zonnetorens, parabolische spiegels en fresnel-lenzen

Wie terugdenkt aan het brandgevaarlijke vergrootglas weet dat het zonlicht zeer precies gericht moet worden om een fikkie te stichten. Actief volgen van de zon is essentieel voor de werking van concentrated solar power-centrales. De meeste zonthermische energiecentrales werken met spiegels. Dat kunnen vlakke spiegels (heliostaten) zijn, die over beide assen meedraaien en het invallende zonlicht richten op een centrale toren.

Procesindustrie en oliewinning op duurzame zonnehitte

Andere CSP-centrales werken met parabolische spiegels (trogspiegels) die de zonkracht focussen op een centrale buis waarin de werkvloeistof stroomt. Een bijzondere vorm van CSP is de solar updraft tower van EnviroMission, een gigantische zonneschoorsteen plus kas. Opgewarmde lucht blaast hierin omhoog door windturbines.

Het concentreren van zonlicht verhoogt ook de opbrengst van elektrische zonnecellen. Concentrated photovoltaic (CPV)-systemen bundelen het zonlicht doorgaans met lenzen in plaats van spiegels. Met fresnel-lenzen of holografische folies persen CPV-concepten het uiterste uit hoogefficiënte triple-junction-zonnecellen. Een duur zonnecelmateriaal hoeft zo maar een paar vierkante millimeter groot te zijn om toch veel duurzame elektriciteit op te wekken.

Net als bij de platte PVT-panelen is tegelijkertijd zonnestroom en zonnewarmte opwekken ook met geconcentreerd zonlicht mogelijk. Computerspecialist IBM brengt een hybride CSP/CPV-systeem op de markt dat zo 80 procent van de energie in het invallende zonlicht omzet in bruikbare warmte en hernieuwbare elektriciteit. IBM zet hierbij eigen koeltechniek voor supercomputers in.

Ook in de industrie en voor waterbedrijven biedt de hoogwaardige warmte uit zonthermische CSP-centrales mogelijkheden. In plaats van het aandrijven van een stoomcyclus voor elektriciteitsopwekking is de stoom direct bruikbaar in chemische reactoren en ontziltingsfabrieken voor zeewater. Het Duitse bedrijf Industrial Solar heeft zich gespecialiseerd in fresnel-spiegelsystemen voor de chemische industrie, medicijnproductie en de voedingsmiddelensector. Het Amerikaanse Glasspoint werkt met Shell en de Nederlandse kassenbouwer Kubo aan CSP-centrales die de productie van ruwe aardolie in Oman en Californië energiezuiniger maakt.

Introductie tot de verschillende vormen van concentrated solar power. Veel CSP centrales bufferen zonnehitte en leveren elektriciteit wanneer de stroomvraag het grootst is.


IBM en Airlight Energy ontwikkelen een CSP-concept dat met een rendement van 80 procent warmte en zonnestroom levert.


Areva bouwt fresnel-zonnecnetrales die zelfs kolenstroom duurzamer maken.


Glasspoint en Shell maken dikke ruwe olie in Oman vloeibaar met stoom opgewekt door trogspiegels. Glastuinbouwkassen dienen als bescherming tegen rondwaaiend woestijnzand.


De voor- en nadelen van zonne-energie

Alle opties om (duurzame) energie op te wekken hebben sterke en zwakke punten. De voor- en nadelen bepalen waar en wanneer zonnestroom, zonnewarmte of een combinatie van beide is te verkiezen boven andere energiebronnen. 

Voordelen van zonne-energie
  • Bewezen technologie die blijft vernieuwen
    Met miljoenen zonnepanelen en honderden CSP-centrales in gebruik heeft de zon zich als hernieuwbare energiebron lang en breed bewezen. Wie met zonne-energie aan de slag wil kan morgen beginnen. Ondertussen werken fabrikanten en wetenschappers door aan incrementele verbeteringen, die de energiebron nog breder toepasbaar en betaalbaarder maken.
  • Zonne-energie is overal voor handen
    Zonnestroom opwekken kan overal. Afgezien van donkere poolwinters schijnt de zon elke dag op elke vierkante meter grond. En zelfs binnen de poolcirkels kan een zonnepaneel een goed alternatief zijn voor een aggregaat op diesel. Zeker als die brandstof van ver ingevlogen wordt.
  • Decentrale duurzame energiebron
    De schaaleisen van fossiele energie gelden niet voor zonne-energie. Ieder bedrijf en huishouden, waar ook ter wereld, kan zelf de stap nemen om lokaal duurzame zonnestroom of warmte op te wekken.
  • Zonne-energie is complementair aan windenergie
    Windenergie en zonne-energie zijn beide weersafhankelijk. De actuele energieopbrengst is daarmee niet 100 procent voorspelbaar. Wel vallen harde wind en felle zon vrijwel nooit samen. Wind- en zonne-energie vullen elkaar daarmee goed aan. Het loont om beide duurzame energiebronnen in vergelijkbare hoeveelheden in te zetten.
Nadelen van zonne-energie
  • Zonne-energie is niet op afroep beschikbaar
    De zon komt elke ochtend op en gaat elke avond onder. Dat een zonnepaneel ’s nachts niets opwekt is sowieso zeker. Ook is er een belangrijk verschil in energieopbrengst tussen een heldere hemel en dichte bewolking. Bij hoge percentages zonne-energie is energieopslag of backup-vermogen op basis van andere energiebronnen daarom essentieel.
  • De energiedichtheid is beperkt
    De hoeveelheid zonne-energie per vierkante meter per jaar is beperkt. Beschikbare technologie zet daarvan bovendien slechts een gering deel om in bruikbare elektriciteit of warmte. Benutting van zonne-energie vergt daarmee veel ruimte en materiaal.
  • Energiebehoefte en -beschikbaarheid lopen uit de pas
    De werelddelen met de grootste energiebehoefte kennen een grote seizoensvariatie. In de winter, als de vraag naar warmte en verlichting het hoogst is, is de zonintensiteit juist het laagst.
  • Lange economische terugverdientijd
    Alle zonne-energiesystemen vergen een grote investering vooraf. Daarna produceren ze decennialang ‘voorafbetaalde energie’ maar dat geduld moet je wel kunnen en willen nemen.
  • Snelle leercurves
    De kosten van zonnepanelen en zonthermische energiecentrales dalen door voortdurende verbeteringen al jaren stevig. Niet een direct nadeel, wel een rem op investeringen. Iedereen die een installatie aanschaft weet dat hij dat een jaar later goedkoper uit is.

De voordelen en nadelen van zonnepanelen

De specifieke voor- en nadelen van zonnepanelen voor thuis, op de zaak en in het vrije veld.

Voordelen van zonnepanelen
  • Eigen duurzame energie, op elke schaal
    Zonnepanelen bieden hernieuwbare elektriciteit in hapklare brokken. Of je nu een half dak of een groot weiland vol met zonnemodules legt, per paneel is stroomopbrengst en de investering praktisch gelijk. Verandert het elektriciteitsverbruik thuis of op het werk dan is uitbreiden of kleiner maken van de zonnepaneleninstallatie vaak goed mogelijk.
  • Geen overlast en nauwelijks onderhoud
    Zonnepanelen bevatten geen bewegende delen en wekken de groene stroom geruisloos op. Na installatie vergt een set zonnepanelen nauwelijks onderhoud. De gladde zonnepanelen blijven met af en toe een goede bui schoon genoeg. Soms is poetsen (ingedroogde vogelpoep of herfstblad) nodig en af en toe checken of alles nog naar behoren werkt is altijd aan te raden.
  • Ook duurzame stroom bij bewolking
    Fotovoltaïsche zonnepanelen werken het best bij een strak blauwe hemel, maar behalen ook bij bewolking nog een prima rendement. De zonnecellen weten ook diffuus licht goed om te zetten in elektriciteit.
  • Goedkoper dan stroom van het elektriciteitsnet
    In Nederland mogen huishoudens (en bedrijven met een kleinverbruikersaansluiting) de stroom die zonnepanelen opwekken, verrekenen met het jaarverbruik van elektriciteit. Zo sparen prosumenten met een zonnedak de energiebelasting en transportkosten voor een groot deel van het stroomverbruik uit, ook als de stroomproductie en het verbruik niet samenvallen. Dankzij dit salderen betaalt een zonnepaneleninstallatie zich binnen 5 tot 10 jaar terug. De rest van de levensduur van de panelen, zeg 25 jaar, is de opgewekte stroom ‘gratis’.
Nadelen van zonnepanelen
  • Thuisverbruik en duurzame opwek vallen niet samen
    De meeste zonnedaken zijn aangesloten op woonhuizen. De zonnepanelen wekken op het midden van de dag de meeste stroom op, terwijl bewoners vooral in de ochtend en avond elektriciteit gebruiken. Evenzo ligt het stroomverbruik in de winter hoger terwijl de zonnecellen hun jaaropbrengst voor het leeuwendeel in de zomer opwekken.
  • Onzekerheid over de salderingsregeling
    Het net-metering- of salderingsprincipe maakt zonnepanelen economisch aantrekkelijk voor de eindgebruiker, maar doet een groot beroep op de beheerders van elektriciteitsnetten. Het is de vraag hoe lang eigenaren van zonnepanelen het stroomnet nog als ‘gratis accu’ (met onbeperkte opslagcapaciteit) kunnen en mogen gebruiken. Het ministerie van EZ zinspeelt al enige tijd op afschaffing van het salderingsvoordeel.
  • Minder rendement op hete dagen
    Zonnepanelen zijn elektronische systemen, waarvan de efficiëntie daalt naarmate de hitte stijgt. Op hete zomerdagen is de opbrengst van een zonnepaneel lager dan bij dezelfde zonkracht op een mooie voorjaarsdag.
  • Zonnepanelen zijn lelijk
    Over smaak valt niet te twisten maar het lijdt geen twijfel dat het uiterlijk van zonnepanelen voor een groep mensen een drempel is om te investeren in duurzame energie voor thuis. Evenzo zijn zonnepanelen in beschermde stadsgezichten en op monumenten vaak niet toegestaan.

De voor- en nadelen van zonneboilers

De voors en tegens van warm douchewater en duurzaam comfort uit zonnecollectoren.

Voordelen van zonnecollectoren
  • Hoge efficiëntie van zonlicht naar warmte
    Al met een paar vierkante meter aan zonnecollectoren verduurzaam je de helft van het warmwatergebruik binnenshuis. Een zonneboiler heeft minder visuele impact dan een grote set zonnepanelen.
  • Zonneboiler werkt ook als het vriest
    Zonnecollectoren zijn goed geïsoleerd. Terwijl de rest van het dak met sneeuw bedekt is, levert een zonneboiler op een mooie winterdag nog steeds een duurzame bijdrage aan een warme douche.
  • Goede match met vloerverwarming en isolatie
    Zonneboilers halen niet altijd de temperatuur van een conventionele gasketel maar zijn wel geschikt voor ruimteverwarming met lagetemperatuursystemen. Kies bij nieuwbouw of renovatie voor goede isolatie en vloerverwarming en maak de verduurzaming af met een zonneboiler.
Nadelen van zonnecollectoren
  • Lange terugverdientijd
    De aanschaf- en installatiekosten van zonnecollectoren en buffervaten zijn al jaren vrij stabiel, terwijl zonnepanelen veel goedkoper zijn geworden. Ook is aardgas ten opzichte van elektriciteit relatief goedkoop, wat terugverdienen verder vertraagd. Het kost 10 tot 15 jaar eer een zonnewarmtesysteem zich heeft terugverdient. De levensduur is 20 tot 30 jaar. Sinds 2016 is er wel een nieuwe subsidie (ISDE) die aanschaf van zonneboilers aantrekkelijker maakt.
  • Geen saldering en beperkte opslag
    Zonneboilers, tenminste de thuissystemen, hebben buffervaten van 80 tot 250 liter. Daarin blijft het opgewarmde water lang warm, maar als de maximale temperatuur is bereikt is de buffer ook ‘vol’. Warm water uitwisselen met een energienet, zoals het salderen met zonnepanelen, kan praktisch nooit. Ga je drie weken op zomervakantie dan verwarmt de zonnecollector voor niets.

De voor- en nadelen van CSP-energiecentrales

De specifieke voors en tegens van grootschalige zonthermische energieopwekking, met door lenzen of spiegels geconcentreerd zonlicht.

Voordelen van concentrated solar power
  • ‘Baseload’ zonnestroom
    De met zonnespiegels opgewarmde olie ofvloeibare zouten houden de zonnehitte ook als er een wolk voorbijdrijft goed vast. De energieoutput van een CSP-centrale is daarmee stabieler dan die van direct elektrische zonnepanelen. CSP-projecten met warmtebuffers kunnen zelfs net zo ‘on demand’ leveren als elektriciteitscentrales.
  • Hybride energieprojecten en drinkwater
    De warmte uit een CSP-centrale drijft direct een conventionele stoomcyclus aan. Zonnespiegels, biomassa, geothermie zijn daarmee te combineren tot een zeer betrouwbare en efficiente duurzame energiecentrale. De hoogwaardige warmte is ook direct geschikt voor industriële processen en ontzilting van zeewater.
  • Elektriciteit en warmte uit één systeem
    Na de elektriciteitsopwekking in de stoomturbine bevat stoom nog veel energie op een lagere temperatuur. Die is bruikbaar voor droogprocessen in de industrie of het opwarmen van zwembaden. Ruimteverwarming kan ook maar is in de gebieden waar CSP aantrekkelijk is meestal niet nodig. Met concentrated photovoltaics (CPV) is bereiding van warm tapwater wel aantrekkelijk. Het koelwater verhoogt dan de efficiëntie van de zonnecellen.
Nadelen van concentrated solar power
  • Zonnevolgsystemen essentieel 
    De lenzen in CSP- en CPV-concepten moeten het invallende zonlicht loodrecht opvangen om de collector of zonnecel niet te missen en ook bij zonnespiegels komt de bundeling van het weerkaatste zonlicht uiterst nauw. CSP-centrales hebben daarom veel bewegende onderdelen, die stuk voor stuk slijten en problemen kunnen opleveren.
  • Alleen geschikt voor direct zonlicht
    Diffuus licht laat zich niet concentreren dus zonthermische energiecentrales moeten het hebben van heldere dagen met veel direct zonlicht. Dat maakt het toepassingsgebeid van CSP-centrales veel beperkter dan dat van zonnepanelen.
  • PV verder ontwikkeld
    In klimaten en gebruikssituaties waar een zonthermische centrale technisch boven een PV-zonneweide te verkiezen is, wint PV het vaak toch op installatiekosten en financierbaarheid; een bank weet wat hij krijgt met zonnepanelen. Investeren in CSP is vanwege kinderziektes risicovoller.
  • Koelwater nodig
    Zonnekrachtcentrales moeten de restwarmte van de stoomcyclus wegkoelen om een goed energetisch rendement te halen. Daarvoor is koelwater nodig, dat juist in woestijnen vaak schaars is.

Zonne-energie en PV-productie in Nederland

Nederland heeft geen grote positie in de markt voor volumezonnepanelen. Wel kent ons land veel fabrikanten van zonneboilers en zijn we een leverancier van high tech voor de mondiale PV-industrie. 

Aandeel zonnestroom in Nederland krap 1 procent

Rotterdam is een van de belangrijkste doorvoerhavens voor zonnepanelen maar de zonnesector in Nederland zelf is relatief klein. Overheidssteun voor zonne-energie was jarenlang alleen voor huishoudens aantrekkelijk. Pas nu komen de eerste projecten op megawatt-schaal van de grond.

Al in 2012 bereikte Nederlandse zonnestroom grid parityDankzij de relatief hoge energiebelasting was Nederland een van de eerste landen waar elektriciteit uit eigen zonnepanelen ‘achter de meter’ even duur (of goedkoper) is als stroom van de energieleverancier. De gunstige terugverdientijd bleef echter beperkt tot huishoudens. Dankzij de gestaffelde energiebelasting (grootverbruikers betalen een fractie van de belasting die geldt voor huishoudens) was de businesscase van zonnepanelen voor ondernemers en projectontwikkelaars niet rond te rekenen.

Inmiddels lukt dat via de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) en postcoderoosprojecten beter. Geholpen door de sterk gedaalde kostprijs van zonnepanelen, de wens van dakloze huishoudens om toch zonnestroom op te wekken en de aanhoudende weerstand tegen windmolens, neemt de schaalgrootte van zonne-energieprojecten eindelijk ook in Nederland toe.

In bijvoorbeeld Duitsland gaf het subsidiesysteem altijd de voorkeur voor grote zonneparken en grote zonnedaken op boerenschuren. Dankzij vaste feed-in tarieven bouwde Duitsland in sneltreinvaart een grote thuismarkt en een serieuze zonnepanelenindustrie op. Die industrie stortte met de opmars van de goedkope Chinese zonnepanelen echter ook weer in. Desondanks produceert Duitsland nu een 7 à 8 procent van zijn elektriciteit met PV. Nederland haalt, in praktisch hetzelfde klimaat, 1 à 2 procent.

Onderzoek en ontwikkeling van zonnepanelen in Nederland

Alles behalve volumeproductie

Ondanks de geringe thuismarkt heeft Nederland een respectabele positie in onderzoek en machineproductie voor de PV-industrie opgebouwd.

Met instituten als ECN, TNO, Amolf, Imec en Solliance doet Nederland ontwikkelingswerk voor de volgende generaties zonnecellen. Solliance en Imec zijn gespecialiseerd in de ontwikkeling van thin film-zonnecellen, die met weinig materiaal toch een hoog rendement halen. Het gaat dan om dunnelaags-zonnecellen van conventionele halfgeleidermaterialen als silicium, gallium en seleen maar ook om organische zonnecellen en fotovoltaïsche cellen op basis van perovskiet-kristallen

ECN en Amolf werken mee aan productiesystemen die de conventionele zonnepanelen goedkoper, efficiënter en schaduwtolerant maken. Ook werkt ECN aan dubbelzijdige (drijvende) zonnepanelen, terwijl TNO samen met Strukton een betonnen zonnecelmodule (Solaroad) ontwikkeld voor gebruik in fietspaden en wegen. Ondersteund door de kennisinstituten ontwikkelen Nederlandse machinebouwers productieapparatuur voor grote klanten uit de wereldwijde zonnepanelenindustrie.

Bedrijven die zelf conventionele zonnepanelen maken, zijn in Nederland op een hand te tellen en produceren samen enkele tientallen megawatt aan zonnevermogen per jaar. De grootste, Solland te Heerlen, is na een faillissement doorgestart onder de vlag van het Chinese Trina Solar. In de omvormermarkt heeft Nederland wel enkele wereldspelers. Plannen om in Nederland silicium voor de solarmarkt (The Silicon Mine) te produceren zijn ondanks forse subsidies niet van de grond gekomen.

Zonneboilers en building integrated photovoltaics

Het aandeel zonnestroom op de Nederlandse elektriciteitsnetten zal de komende jaren nog meermaals verdubbelen maar het ligt niet voor de hand dat Nederland ooit nog een grote industrie voor standaard zonnepanelen zal opbouwen. Wel zijn er in Nederland veel startups en MKB-ondernemers actief met de productie van esthetische niche-zonnepanelen. Deze building integrated photovoltaics (BIPV)-panelen zijn onopvallend verwerkt in dakpannen, doorzichtige glazen ruiten en zonnefolies voor gevelelementen. Met deze oplossingen komt zonne-energie ook voor monumenten, beschermde stadsgezichten en moderne architectuur binnen handbereik.

In contrast met de kleine zonnepanelenindustrie kent Nederland een groot aantal producenten van zonnecollectoren en zonneboilersystemen. Sinds de ontdekking van de aardgasbel kent Nederland veel producenten van CV-ketel. Bijna al die bedrijven hebben nu ook zonneboilers in het assortiment. Daarnaast zijn er middelgrote bedrijven die uitsluitend zonnewarmtesystemen leveren.

Nederlandse zon-ondernemers
Directe links naar Nederlandse bedrijven die actief zijn in de zonne-energie.

Zonnepanelenproductie

BIPV-startups

Zonneboilerproductie

PV-Omvormers

Zonnepanelenbevestiging 

PV-productiemachines

Onderzoek, tests en monitoring

Naast de genoemde partijen dragen ook veel Nederlandse installateurs, importeurs en energiebedrijven bij aan de groei van zonne-energie. Veel daarvan zijn aangesloten bij brancheorganisatie Holland Solar.


Uitdagingen voor blijvende groei zonne-energie

De inzet van zonne-energie groeit al jaren exponentieel. Die groei zwakt nog lang niet af maar brengt wel nieuwe uitdagingen mee. Kan het nog goedkoper? En hoe brengen we de zon naar de nacht?

Nog geen 50 jaar geleden was een zonnecel alleen bereikbaar voor de ruimtevaart. Nu is er in de zonnige werelddelen geen goedkopere energiebron dan zonnepanelen. Net voor de eeuwwisseling was er in de hele wereld 1.000 megawatt aan zonnepanelen geïnstalleerd. In 2016 doorbrak de zonne-energiesector de grens van 300.000 megawatt. 

Panelenprijs steeds minder bepalend

Tegelijkertijd zijn de prijzen voor zonnestroom gigantisch gedaald. Records sneuvelen in het Midden-Oosten en Zuid-Amerika aan de lopende band, tot inmiddels onder de 2 eurocent per kilowattuur. 

De prijs van zonnepanelen nadert de kostprijs van de grondstoffen die voor de productie nodig zijn. De omzettingsrendementen van zonlicht naar elektriciteit blijven ondertussen verbeteren, maar naderen ook de efficiëntie die volgens de theorie maximaal haalbaar is. De kostprijs van zonnepanelen is verder te drukken door te kiezen voor goedkopere grondstoffen of simpelweg minder materiaal te gebruiken. Op die vlakken vindt veel innovatie plaats, maar de kostprijs van de panelen is nu al niet meer de bepalende factor voor prijs van zonnestroom. Naarmate de panelenprijs zakt is het aandeel in de uiteindelijke kilowattuurprijs, en dus ook het effect van verdere kostendaling, kleiner.

Zonnekilowatt per manuur als nieuwe KPI

Hoewel de fabricage van zonnepanelen, bevestigingsmaterialen en vermogenselektronica grotendeels geautomatiseerd is, geldt dat allerminst voor de montage. Daarvoor zijn veel dure handen nodig. 

Produceren én monteren met robots

Zonnestroom in de EU vereist per megawatt twee voetbalvelden aan oppervlak. Daarop passen ±4.000 zonnepanelen en het kost een team vakmensen meerdere weken om die te plaatsen en aan te sluiten.

In landen zoals Dubai, met hoge zonkracht én relatief goedkope arbeid, is directe concurrentie met fossiele bronnen nu reeds een feit. In Europa, waar de zon 60 procent minder krachtig is en de lonen hoog zijn, slinkt het gat tussen de (subsidievrije) kilowattuurprijs van zonnestroom en de groothandelsprijzen voor elektriciteit snel. De laagste biedingen voor ontwikkeling van grote zonneparken in Duitsland en Denemarken komen nu uit op 4 à 5 eurocent per kilowattuur, de eveneens sterk gedaalde marktprijzen voor elektriciteit liggen op 3 à 4 cent per kWh.

Ervan uitgaande dat de efficiëntie van bulkzonnepanelen niet meer verdubbeld en effectieve CO2-beprijzing op zich laat wachten, is de arbeidsproductiviteit per zonnepaneleninstallateur de bepalende factor voor de businesscase van zonne-energie in de EU. Die productiviteit is te verhogen door zonne-energie anders te benaderen.

In de bebouwde omgeving kan dat door zonnecellen een integraal onderdeel te maken van elke renovatie en nieuwbouw. Dat betekent geen dakpannen meer leggen – en daar bovenop later zonnepanelen plaatsen – maar de waterdichte zonnepanelen direct als dakbedekking gebruiken. In veldopstellingen en op grotere platte zonnedaken kunnen robots een groot deel van het installatiewerk overnemen. Hetzelfde geldt voor de schoonmaak van zonnepanelen in droge gebieden. Daar houden veegrobots de panelen nu al effectief stofvrij, zonder daarbij schaars water te verbruiken.

Seizoensopslag en transport van zonnestroom

De verdere prijsdaling van zonnestroom is extra kritiek omdat zonnepanelen niet op afroep kunnen leveren. Net als bij windparken is de stroomopbrengst van zonneparken direct afhankelijk van het weer. Naarmate het aandeel van zonne-energie in de energiemix groeit, concurreren zonneparken steeds meer met elkaar. Als afnamegaranties wegvallen, is veel zonnestroom waardeloos zonder elektriciteitsopslag. De kosten van accu’s, andere vormen van opslag of transport over lange afstanden zijn daarmee een significant onderdeel van de werkelijke prijs van zonne-energie.

Ook hier is de EU in het nadeel ten opzichte van zonnige woestijngebieden, waar de zon het hele jaar door even hard schijnt. Waar concentrated solar power-projecten van nature energieopslag bevatten en de energie nog dezelfde week kunnen leveren, moet de EU de zonnestroom van de zomer naar de winter brengen. Dat kan eigenlijk alleen met dure power to gas-fabrieken of enorme warmwaterbuffers, die beide een laag rendement hebben.

Conclusie: Directe omzetting van zonlicht is eind deze eeuw verreweg de belangrijkste energiebron voor de wereldeconomie. Daar zijn milieuorganisaties, politici én olieconcerns het over eens. Hoe we de zonne-economie te zijner tijd precies hebben ingevuld is nog een vraagteken. Dat hangt af van de ontwikkeling van energieopslag en het belang dat we hechten aan energie-autonomie.

Het is goed denkbaar dat solarfuels, geproduceerd in gebieden met de beste zoncondities, uiteindelijk de meest rendabele optie zijn. Dan komt onze energie opnieuw uit de landen die nu fossiele olie leveren maar de geopolitieke macht van de aardoliedistributie komt nooit meer terug. De zon gaat voor niets op, en maakt elke poging tot een OPEC-kartel voor zonnebrandstoffen kansloos.

Top 10 zonnepaneelfabrikanten
 Naar marktaandeel in 2015.

# Fabrikant  Megawatt
1. Trina Solar (China) 5.700
2. Canadian Solar (China/Canada) 4.700
3. Jinko Solar (China) 4.500
4. JA Solar (China) 3.900
5. Hanwha Q-Cells (Zuid-Korea) 3.300
6. First Solar (VS) 2.800
7. ReneSolar (China) 2.700
8. Yingli Solar (China) 2.400
9. SFCE (China) 2.300
10. Risen Energy (China) 1.200

Eerste schatting Top 10 voor 2017, zonder productieaantallen. 

Toplijsten voor producenten van zonneboilers en CSP-techniek zijn niet betrouwbaar genoeg om hier weer te geven. De aantallen zijn in ieder geval nog veel kleiner.

Bron: Power Technology

Top 10 landen naar zonvermogen
Geïnstalleerd vermogen (MW, alleen PV) eind 2016.

# Land Megawatt
1. China 78.100
2. Japan 42.800
3. Duitsland 41.200
4. Verenigde Staten 40.300
5. Italië 19.300
6. Groot-Brittannië 11.600
7. India 9.000
8. Frankrijk 7.100
9. Australië 5.900
10. Spanje 5.500

Nederland had eind 2016 ±2.000 megawatt aan geïnstalleerd zonvermogen. 

Bron: IEA, CBS

Thijs ten Brinck

Dit vind je misschien ook leuk...

16 reacties

  1. Michiel de Pooter schreef:

    “Directe omzetting van zonlicht is eind deze eeuw verreweg de belangrijkste energiebron voor de wereldeconomie”. Nogal een uitspraak.
    Wel vreemd dan dat er op dit moment geen enkele industrie of fabriek draait op solar (of wind). Ik heb me altijd laten vertellen
    dat wind en solar vooral ongeschikt zijn voor “places of concentrated demand” zoals industrieen met extreme heat protocollen.
    Zonnepanelen worden juist daarom niet met zonnestroom gemaakt (!)
    Heb je een idee wanneer het los gaat of moeten we nog wachten op technische doorbraken ?

  1. 28 jun 2016

    […] 1,3 procent is in dat licht een opvallend grote stap. In perspectief: De recentste recordhouders voor SunPower waren Panasonic (22,5 procent) en Silevo/Solarcity (22,04 […]

  2. 07 jul 2016

    […] en met de zon meedraaiende SmartFlower aan een update toe. In de nieuwe versie zit reiniging en koeling van de zonnecellen ingebakken voor extra opbrengst. Ook is accuopslag binnen het systeem mogelijk en is er een variant […]

  3. 10 jul 2016

    […] hiernaast. Voor deze snelle nieuwssectie is de takeaway dat zonnepanelenmaker Hanwha Q-Cells (de nummer vijf in de wereld) de machines naar tevredenheid gebruikt en zijn zonnecellen er 0,15 à 0,25 procent […]

  4. 13 jul 2016

    […] is in de geëxplodeerde markt met afstand de belangrijkste producent van zonnepanelen. Van de tien grootste spelers in de markt zijn er acht Chinees. Direct daaronder volgen nog tientallen Chinese producenten. Daarom is het […]

  5. 06 aug 2016

    […] verhoogt de opbrengst verder en op een drijvende installatie zijn de panelen eenvoudig richting de zon te […]

  6. 06 aug 2016

    […] kiest Dubai nu opvallend genoeg voor de veel duurdere CSP-techniek met heliostaten (zonvolgende spiegels) en een zonnetoren. Duizenden van deze spiegels weerkaatsen zonlicht richting de centrale […]

  7. 10 aug 2016

    […] niet een maar twee elektronen vrij. Daarmee doorbreekt het materiaal, bariumtitaanoxide, de Shockley-Queisser-grens die traditioneel de maximale efficiëntie van zonnepaneelmaterialen dicteert. Het onderzoek is […]

  8. 11 sep 2016

    […] Zwitserse startup Insolight combineert dure zonnecellen met goedkope plastic lenzen. Het Concentrated Photovoltaic (CPV)-systeem van de startup zet zo 36,4 procent van het invallende zonlicht om in elektriciteit. Volgens de […]

  9. 21 okt 2016

    […] deel van de 20 meter nieuw zonnefietspad is voorzien van thin film-zonnecellen. Ook de glazen toplaag is vervangen door een ander materiaal. In de eerste winter na installatie […]

  10. 23 okt 2016

    […] rendement. Als dit inderdaad zo is, investeren energiebedrijven en projectontwikkelaars wereldwijd miljarden in een zinloze panelen. Niet uit te sluiten maar op zijn minst opmerkelijk. Zo’n opvallende […]

  11. 29 okt 2016

    […] Als het niet meer lelijker én niet meer duurder is om het oppervlak van je huis te gebruiken om duurzame energie op te wekken, is de grootste uitdaging van de zonne-energie in de bebouwde omgeving opgelost. […]

  12. 29 okt 2016

    […] die 75 procent van de energie in zonlicht omzetten in elektriciteit en warmte. De opbrengst van de photovoltaic-thermal (PVT)-panelen is precies afgestemd op de behoefte van huishoudens, hotels en ziekenhuizen. Solarus […]

  13. 20 dec 2016

    […] gelinkt in de tekst. Meer nieuws en achtergronden over zonne-energie: Nieuwsarchief zonne-energie | Overzicht zonne-energie: De voor- en nadelen | Zonnepanelen voor […]

  14. 21 jan 2017

    […] (referentie Zwitserland) genereert minimaal 8 keer zoveel energie als de productie heeft gekost. In Zuid-Amerika of de Sahara is die verhouding nog veel […]

  15. 04 feb 2017

    […] the sun pay for the wall. And then some. And then some more. The sun likes people in the south more. Stupid sun, with it’s “powerful rays”. Therefore Mexico pays only $ 0.04 for […]

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.